YAZI: Aykun Taşdöner
Toplumsal hayat mı, toplumsal medyada yaşadığımız hayatlar mı? Ortada bir fark olduğunu kim söyleyebilir ki? Sonlar muğlaklaştı. Fakat son vakitlerde internet dünyası, gerçeklikten çok daha fazla can yakabiliyor, bizi eğitiyor, kişi ve olaylara karşı olan bakış açımızı da değiştiriyor. Bugün toplumsal medya, z nesli için hepimizden çok farklı manalar taşıyor. Onlar bu dünyayla bizim üzere sonradan tanışmak yerine direkt içine doğdular ve onunla birlikte şekillendiler. Pekala ya oburlarının mazereti ne? İki defa iki dört. O kuralları biliyoruz, pekala sanal ortamın yeni jargonuna ne kadar hakimiz?
Hatırlar mısınız, hashtag günün kahvesi dediğimiz günler vardı. Sonra fomo, jomo üzere etiketlerin ötesinde kültürü şekillendiren tabirler girdi hayatımıza. Vakit tünelinde biraz daha ilerlediğimizde duygusal münasebetler için emsal tabirler çıktı… Kolay vakitler. Halbuki toplumsal medyaya, toplumsal medyanın gücüne bugünlerde çok daha bağımlıyız. Bir vakitler Instagram’ın bize armağanı olan #selfie’nin İngiliz sözlüklerinde kendine yer edinmesini hayranlıkla karşılamıştık. Bugün artık birazdan bahsedeceğim tabirler yeni medya, sosyoloji, psikoloji üzere bilim kollarının yeni çalışma alanları haline geldi.
Kimi vakit psikolojinizin sarsılması için ya da karanlık girdaplarda savrulmak ismine illa ki internetin karanlık köşeleri olarak nitelendirilen Deep Web’e geçmeniz gerekmeyebilir. Toplumsal medya dozunda ya da sınırlamalarla kullanılmadığı vakit, bilhassa de Twitter’da sizi çökertebilir. Siyah rengi savunduğunuzda, neden maviyi övmediğiniz konusunda azar işitebilirsiniz. Büyük vücut biriyseniz mayolu fotoğraf paylaştıktan sonra altına hiç tanımadığınız şahısların gereksiz düşünceleri sizi aşağıya çekebilir. Bu ortada, Twitter son vakitlerde yeni bir limit getirdi. Henüz kullanımı herkes için başlamasa da, kimlerin paylaşımlarınıza yorum bırakabileceğini kısıtlayabiliyorsunuz. Bu da alışılmış farklı bir tartışma konusu. Sizi linç kültüründen uzak tuttuğu üzere, farklı ses ve fikirlere kapalı olduğunuz manasına gelebilir. Neyse, sonuçta internet karanlık bir girdap. Yazıyı okuduktan sonra Netflix’te “The Social Dilemma” isimli belgeseli izlemenizi öneririm.
• toxic positivity
“Don’t Worry, Be Happy”… Kökleri bir Hint ideolojisine dayanan bir çift kelam, bir müziğe dönüştüğünde birinci manası üzere yalın bir hayatı işaret ediyordu. 60’lardan günümüze, sokak duvarlarındaki afişlerden pop kültüre kendine çok fazla alanda yer buldu… Kaygısı, tasayı bertaraf edip memnun olmayı aşılıyordu. Bir müzikti ve kendimizi onun hafifliğine kaptırıp geçiyorduk. Süratle ileri sarıp 2020’ye geldiğimizde ne değişti de müspet olmak bizi rahatsız eder oldu… “Toxic positivity” toplumsal medya hesaplarının, bilhassa de aforizmalar ve renkli yer üzerine yazılan üç-beş boş sözün Instagram’da yayılması akabinde başgösterdi. Kendini şahsî gelişim uzmanı ya da psikolog olarak nitelendirenler bir anda bize memnun olmamızı söylemeye başladı. Her durumda, yüksek sesle lakin. Adeta başımıza vura vura… Yalnızca memnunluk da değil, hani her şerde bir hayır vardır derler ya; ya da Nil Karaibrahimgil’in hepimize hayatın olumlu taraflarını görmemizi öğütlediği anlar vardı ya. (Öyle demeyelim de… Şöyle diyelim). İşte bu “toxic positivity”. Günü kurtarmaya yarayan bu özlü kelamlar, tahminen anı yaşamak isteyenleri o anda kurtarıyor. Fakat geniş perspektifte olumsuz taraflarımızı görmememizi yani gelişimimizi de engelliyor. Meğer mutsuz olmak ve ağlamak da gülmek kadar doğal ve bunları paylaşmaktan ziyan gelmez.
• kırılganlık sarhoşluğu
Paylaşmaktan ziyan gelmez demişken. Z nesli internetin içinde doğduğu için okul sırasında arkadaşlarıyla paylaştığı hisleri, toplumsal medyada lisana getirmekten de çekinmiyor. Çekinmiyor, çünkü Gen Z, aktivist bir ruha da sahip. Fikirlerinin kamuoyu oluşturacağını ve insanları değiştirebileceğini de düşünüyor. Haklılar da, Greta Thunberg’den Malala’ya, Indiya Moore’dan Emma Gonzalez’e… Ancak bahsimiz bu değil. Evet kendileriyle çok ilgililer, lakin ilgi yalnızca bununla hudutlu kalmıyor. Etraflarına de hassaslar. Bu yüzden akne ya da kilo sorunu üzere bahislerden sürdürülebilirliğe kadar birçok mevzuda korkmadan konuşuyorlar. Böylelikle etraflarındaki başka şahısların de konuşmak ve lisana getirmek konusunda istekli olmalarını sağlıyorlar. Fakat kendi kırılganlıklarını, his ve düşüncelerini korkmadan lisana getirmek sonradan onları zora sokabiliyor. Samimi olmaya çalışırken bazen biraz da fazla konuşmuş olabilirsiniz. Derya deniz olan toplumsal medyada kendinizi çok fazla ortaya atarak hislerinizi teşhir ettiğinizi düşünebilirsiniz. Çünkü bazen kendi kilitli ferdî hesabınızda paylaşılan birtakım bilgiler ekran görüntüleri halinde zincirleme biçimde etrafa saçılabiliyor. Araştırmacı muharrir Brené Brown’ın TED konuşmasını dinlerseniz, hislerinizi itiraf etmek ya da açık açık paylaşmak illa zayıflık değil, ancak bazen söylediklerimizi geri almak isteyebiliriz.
• gaslighting
Tabirin henüz tam bir Türkçe karşılığı yok. Fakat ruhsal manipülasyon olarak geçiyor. Toplumsal medya kimi insanların kendilerini her alanda kelam sahibi olduğunu düşündüren ve bu sayede kendi narsist kanaat liderlerini yarattığı bir mecra haline geldi. Bilhassa tanımadığınız şahıslarla tartışabileceğiniz durumlarda fikirlerinizin ve psikolojinizin sağlam olduğuna emin olun. Çünkü ruhsal açıdan kaba kuvvet uygulayarak ya da sanal tacize maruz bırakarak, kendisine daha fazla güç ve popülarite kazandırmak ismine sizi kurban seçebilirler. Durumu duygusal terörizm olarak ele alanlar da var. Tabirin çıkış noktası 1930’lu yıllarda bir tiyatro oyunu ve kıssada geçen bir çiftte, erkek olanın bayana uyguladığı bir özgüveni temelden sarsma olayı. Durum psikolojide “gaz lambası tekniği” olarak geçiyor. Sözcük 2018’de Oxford tarafından yılın sözü seçilmişti.
• toplumsal adalet savaşçıları
Çıkış noktasıyla varış noktası farklı. 20. yüzyılda kullanıldığı manayla, 2010’lu yıllarda toplumsal medya ve Twitter’daki kullanımı değişti. Olağan kaidelerde feminizm ve toplumsal haklar konusunda ilerici ve yenilikçi fikirleri olanlar için tercih ediliyordu. Bugün ise negatif bir mana yüklenmiş durumda. Tartışmalarda sizin fikirlerinizi yok sayarak, sizi susturarak kendi düşüncelerinin hakikat olduğunu dayatan ve bunu mutlak gerçek olarak kabul ettirmek isteyenler için kullanılıyor. İngilizcesi “social justice warrior” 2015 yılında Oxford sözlüğünde kendine yer edindi ve kısaca kültür savaşları manasına geliyor. Bu şahısların gayeleri internette kendileri üzere radikal düşüncelerde olmayan herkesi maksat göstererek suçlamak, bunları şikayet ederek ceza almalarına neden olmak. Kendilerini “ayrımcılığı ortadan kaldıranlar” olarak nitelendirseler de asıl ayrımcılığı kendileri yapıyorlar.
• cancel culture
Hayat görüşünüz ya da hassas mevzularda olayı nasıl ele aldığınıza nazaran tabirin manası olumlu ya da negatife hakikat kayabiliyor. Politik doğruculuğun bir uzantısı olarak da görebiliriz. Lakin büyük çoğunlukla durum kamuoyunun faydasına oluyor. Velhasıl bir kişiyi artık büsbütün yok saymak ve onu görmezden gelmek manasına ya da amiyane bir tabirle “endüstri içinde bitirmek” manasına geliyor. Bilhassa popüler kültürde, sinema ve televizyon yıldızlarının feminizm, LGBTQI+, insan hakları konusunda “ileri geri konuşmaları” kendilerinin boykot edilmesine neden oluyor. Bunu en son olarak J. K. Rowling’in trans bireyler hakkında dışlayıcı konuşmaları sonucunda yalnızca fanları tarafından değil genel olarak toplumsal medyanın genelinde boykot edildiğini gördük. Ya da #metoo devrinde nihayet hayatımızdan çıkarma gücünü bulduğumuz tacizci erkekleri düşünün.
• etiket aktivistliği
Pınar Gültekin’in ölümünün akabinde, Ece Temelkuran şöyle bir tweet atmıştı: “Kızlarımız büyüyüp de bize ‘Peki siz bayanlar öldürülürken ne yaptınız?’ diye sorarlarsa biz de ‘Bol bol tweet attık hashtag’li’ deriz.” Devamında #pinargultekin ve #istanbulsözleşmesi yazıyordu. Birkaç ay öncesine gittiğinizde ise #BlackLivesMatter ile dünya genelinde Instagram bir anda siyaha bürünmüştü. Bireyler yalnızca etiket kullanımının bir işe yaramadığını savunuyorlar. Hepimiz kendimizi meydanlara atmak zorunda değiliz. Evet bir yaptırım getirmeden yalnızca etiket oluşturmanın da anlamsız olduğunu düşünebilirsiniz. Fakat medyadaki örnekler aksini gösteriyor. Toplumsal medyada kullanıcıların o mevzuda bilgilenmelerine yol açarken benzeri hususlarda başlarından geçen kıssaları paylaşmalarını ve diğerlerinin kendilerini yalnız hissetmemelerini sağlayabiliyor. Türkiye’de #oyver etiketi oluşturulmuştu, bir benzerini Birleşik Devletler’de #vote olarak gördük. Geçtiğimiz seçimlerde gençlerin verdiği oy oranında artış olması bir tesadüf olamaz. Ses getirmek değerli. Tıpkı #WomenSupportingWomen ve #ChallengeAccepted etiketlerinde olduğu üzere. Birleşmiş Milletler birkaç sene evvel kendilerine Emma Watson’ı elçi olarak seçip #HeForShe etiketini yarattığında Ruanda, Meksika, ABD ve İngiltere kadın-erkek eşitliği konusunda çalışmaya başlayacaklarını söylediler. 2017 yılında ABD’de bayanlar #WomensMarch etiketinin gücüyle sokağa dökülmüşlerdi.
ELLE Türkiye Ekim 2020 sayısından alınmıştır.
Elle
