Günün birinde bir tehdit oluşturacağını hayal bile etmediğimiz gelişmeler, hayatımızı kolaylaştıran ayrıntılar bizim sonumuzu, lakin bizden de büyük, tabiatın sonunu getiriyor. Çünkü hiçbir şey sınırsız değil. Bitirene kadar dünyayı tüketmeye devam edecek miyiz? Çabucak artık harekete geçmemiz gerekiyor.
David Attenborough: A Life on Our Planet” belgeseli şu sözlerle başlıyor: “Ukrayna’daki bu kent bir vakitler 50.000’den fazla bireye konut sahipliği yapıyordu. Bir toplumun rahat bir ömür sürdürmelerini sağlamaları için gerekli her şey vardı. Lakin 26 Nisan 1986’dan sonra kent bir anda yaşanılmayacak duruma geldi.” Bundan sonrası aslında bir tarih ve hepimiz hakimiz. Patlamanın sebebi insanların yaptığı kötü planlama ve yanlışlardı. Yani bizdik. (Henüz izlemeyenler ve olayın dramatik yönünü kurmaca gözünden izlemek isteyenler için de Chernobyl dizisi önerilir.) Bırakın kenti ya da ülkeyi; bu felaketin sonuçları Avrupa kıtasının dört bir yanında hissedilmişti. “Üstelik bu tek bir olayın sonucuydu. Çağımızın asıl trajedisi neredeyse hiç fark edilmeden günden güne dünya çapında büyümeye devam ediyor. Gezegenimizdeki tabiat alanlarının, biyoçeşitliliğin kaybolmasından bahsediyorum.”
Jane Fonda 8 Eylül’de bir kitap yayınladı. “What Can I Do?: The Truth About Climate Change and How to Fix It”. Kitabın kârının tamamı Greenpeace’e aktarılıyor. “Geleceği değiştirebilmek için tarihteki son düzlükteyiz. Yoksa her şey için çok geç kalacağız.” Hollywood’un en istikrarlı aktivisti geçtiğimiz sonbahar Washington D.C’de Fire Drill Fridays başlıklı protestolar düzenliyordu. İklim krizine dikkat çekerken bunu yapma nedeni de Greta Thunberg’di.
Belgesele nazaran 1937 yılında yabani tabiat dünya genelinin yüzde 66’sını kaplıyordu. Sonra her 20 yılda bir bu oran yüzde iki biçiminde azalmaya başladı. Seksenlere vardığımızda ise ibre yüzde 55’i gösteriyordu. 2020’de ise yüzde 35. Bir düşünsenize, nefes almamızı sağlayacak pak bir hava, mavi bir gökyüzü olmayacak vakit içinde. Dünya, ekosistem bir istikrar üzerine şurası. On bin yıldır ortalama sıcaklık birkaç santigrattan fazla dalgalanmıyordu. Ağaçlar ve planktonlar karbonu tutuyor, hayvanlar toprakları gübreliyor. Buzullar güneş ışınlarını yansıtarak dünyayı soğutuyor. İstikrar bu biyoçeşitlilik ile sağlanıyor. Fakat havalar ısınmaya başladığında bugün Kaliforniya’da, sene başında Avustralya’da olduğu üzere önlenemez büyük yangınlar çıkıyor. Karbonu tutacak ağaç kalmadığında, topraklar hayvanların yaşayabileceği kadar verimli olmadığında, ısınan hava buzulları eritip, okyanustaki asit ölçüsünü artırıp mercanları öldürdüğünde sıra bize de gelecek. İtiraf etmem gerekirse internette sürekli okuduğum şeylerdi bunlar, lakin bu ölçüde kalp kıran bir halde daha evvel bir farkındalık düzeyine ulaşmamıştım. Belgeseli kesinlikle izleyin.
İçinde yaşadığımız bu belgisiz periyodun sizi biraz daha karamsar hatta depresif yaptığını düşünüyorsanız yalnız sayılmazsınız. Düşük gelirli kesitlerde ve genç jenerasyonda oran daha yüksek olsa da bugün literatüre bir de iklim depresyonu girdi. Duyduğumuz kaygılar, gelecek kaygısı… Asıl şaşırdığım ağzımızın sularını akıta akıta izlediğimiz tüm o distopik senaryoları gerçekte yaşadığımızda vücudumuzun verdiği reaksiyon.
FAKAT YALNIZ DEĞİLİZ
1993 yılında Tarkan henüz pop star olma yolunda ufak adımlar attığı periyotta Harbiye Açıkhava Sahnesi’nde Akkuyu Nükleer Santrali’ni protesto etmek için bir konser verir. “Ne için geldiniz buraya” diye sorar ve “Tarkaaaaaaaan” karşılığını alır. “Ben aslında yalnızca benim için değil, bu kıymetli olay için buraya gelmenizi isterdim, bize ziyan verecek bir olaya karşı olduğumuzu anlatmak için sahneye çıktım” der. Akabinde söylediği müziğin kelamları şöyle akıyor, “Yoksun yanımda, en güç anımda” güya tabiat için yakılan bir ağıt. Tarkan kitlesini harekete geçi ren ne birinci ne de tek ünlü. Fakat onun üzere akla bir çırpıda gelen birkaç ünlü isme bakarken varlıkları bize güç veriyor, ses çıkardıkları için memnun oluyoruz, bizi de harekete geçirmek konusunda teşvik ediyorlar. “Big Little Lies” ile bir anda favori ünlü isimlerden birine dönüşen Shailene Woodley aktivizm konusunda Jane Fonda ile yarışıyor. Her ikisi de spektrumun iki ucunda, Woodley 28 yaşında, Fonda 82. Ortak noktaları ikisinin de Birleşik Devletler polisleri tarafından tekraren tutuklanmaları. “Yapmanız gereken tek şey dişinizi fırçalarken suyu kapalı tutmak, çöpleri ayırmak, vintage satan mağazaları ziyaret etmek, işte sürdürülebilir olmayı bu kadar kolay dahil edebilirsiniz hayatınıza” diyor. Lakin asıl ses getiren atağı elbette Dakota eyaletinde gerçekleşecek petrol çalışmalarıydı. Proje lokal halkın pak suya erişimini sonlandıracaktı. “Kaynaklarınızı buna yatırmak yerine yenilenebilir güç konusunda çalışmalara başlayabilirdiniz” demişti. Katıldığı protestoların sonucunda bir sene mahpusla cezalandırılmıştı, fakat kurallı tahliye ile özgür bırakılmıştı. Shailene Woodley ise Greenpeace elçisi olarak plastiklerin okyanus üzerindeki tesirini araştırmak için üç haftalık keşif cinsine çıkmıştı. Time için yazdığı makalede “Parayı mı, geleceğinizi ve çocuklarınızı mı seçmek istersiniz?” diye can alıcı bir soru sormuştu. Woodley hayat formunu de bunun üzerine kuran biri. Kullandığı güzellik ürünlerini tabiattan topladığı malzemelerden üretiyor. “Harekete geçmezsek yangınlar, kasırgalar artacak. Toprak tarım için verimsiz olacak” diyor. Woodley üzere Mark Ruffalo da doğayı katlederek gaz ve petrol üzere kaynaklara ulaşmayı reddediyor. Bunu birkaç toplumsal medya post’uyla sonlu tutmak yerine etkin bir halde protestolara katılıyor.
YILDIZ GÜCÜ
Hayat standartlarımızı değiştirmek elbette biraz da maddi imkanlar ışığında şekilleniyor, fakat Leonardo DiCaprio’nun da tabiata olan adanmışlığı ilham verici. Paparazzi fotoğraflarından da takip etmiş olabileceğiniz üzere Leo, genç kız arkadaşlarını da yanına alarak bisikletle seyahat etmeyi tercih ediyor, New York’ta ırmak kıyısındaki meskeni ise bir doğal hayat alanı. Suyunu arıtıyor, güneş gücünü kendi üretiyor. “Harekete geçmeyi ertelemek yerine kolektif bir halde işe koyulmalıyız” demişti Birleşmiş Milletler’deki İklim Zirvesi’nde. DiCaprio, okyanusları, ormanları (özellikle de Amazonları) ve doğal hayatı bir sonraki kuşaklara bulduğumuz üzere teslim edebilmek için birçok tertip şirketi kurdu ve senede 20 milyon dolar üzere bir bütçeyi iklim kriziyle başa çıkmak için harcıyor. “Yenilenebilir güç, pak ulaşım ve sürdürülebilir tarım dünyanın ömrünü uzatacaktır.”
Ve Jane Fonda… Her cuma başşehir Washington’da katıldığı protestoların sonucunda yeni bir kelepçeli fotoğrafı eklendi albümüne. Fotoğraflarda ona kimi vakit süpermodel Amber Valetta kimi vakit da oyuncu Rosanna Arquette eşlik etti. Hedefleri sivil itaatsizlik yoluyla iklim krizine dikkat çekmek elbette. Basın kimi vakit onu gösteri yapmakla, gereksiz PR gereci üretmekle suçladı. O şık bir halde şöyle dedi: “Ünlü olmanın bir yanı da sürekli basında yer alarak kendinizi göstermektir. Ben de ünlü olduğum için katılıyorum protestolara. Gücünüzü kullanmak tanınmış bir kişi olarak üstlenmek zorunda olduğunuz bir sorumluluktur. Bilhassa de geleceğimiz tehlike altındayken.”
MEYYİT BİR GEZEGENDE MÜZİK YOK
Geçtiğimiz sene o vakitler Avrupa Merkez Bankası Lideri olarak misyonuna devam eden Christine Lagarde, Birleşmiş Milletler tepesi sırasında David Attenborough ile “Doğa Bizim Sermayemizdir” başlıklı bir konuşma yapmıştı. Lagarde o vakitler 93 yaşında olan Attenborough’ya şöyle dedi: “Bunca yılın akabinde emekli olmak ve dinlenmek yerine dünyayı bilinçlendirmeye devam ediyorsunuz.” Bu aktivizmin ne olduğunu açıklamıyorsa öteki ne açıklayabilir ki? Greta Thunberg tabiat aktivizmi, iklim krizi konusunda poster çocuğu olmuş olabilir. Hatta streaming platformu Hulu, Thunberg’in kampanyalarının peşine düşerek “I Am Greta” başlıklı bir belgesel çekti. Venedik Sinema Festivali’nde de prömiyeri yapılan sinemanın geliri muhakkak Thunberg’in cebine değil ikim krizi ile savaş halinde olan tertip şirketlerine aktarılıyor. 17 yaşındaki idealist Greta’ya genç neslin başka gözü kara isimleri eşlik ediyor. Billie Eilish bir keresinde üzerinde “Tick, tock, tick tock” yazan bir tulum giyerek “iklim krizi gerçek” ve “zamanımız daralıyor” demişti. Grammy’lere ise üzerinde “Ölü bir gezegende müzik yok” yazan bir tişört giydi. Elbette tek icraatı bu değil. “All Good Girls Go To Hell” görüntüsünde gökyüzünden yanmakta olan yeryüzüne dönen bir şeytan kılığındaydı. Dünya bir evvelki yüzyıla nazaran 1.5 derece daha sıcak bir yer artık. Meğer bu son 100 yılın öncesinde, 10 bin yıldır ortalama sıcaklık birkaç santigrattan fazla dalgalanmıyordu. Büyük sorumlusu karbon dioksit salınımını artıran biz insanlarız. Eilish de, Fonda üzere, başkaları üzere platformunu gerçekleri dramatik bir formda göstermek için kullandı. Coldplay bir çözüm bulunana kadar cinse çıkmayacaklarını açıklamıştı, Massive Attack sattıkları her bir bilete karşı bir ağaç dikme sözü vermişti, Eilish ise konserlerinde plastik kullanımını yasaklayıp alanı geri dönüşüm kutularıyla doldurdu. Bugün 22 yaşında olan Z neslinin favori yüzlerinden Jaden Smith henüz 14 yaşındayken JUST Water isimli şirketini kurmuştu Drew Fitzgerald ile. JUST Water, atabileceğiniz en ufak bir adımın bile tesiri olduğunun altını çiziyor. Süreçler sırasında gereksiz güç sarfiyatı olmaması ismine doğal kaynak suları plastik değil karton şişelerde paketleniyor. Karton kutuların yüzde 82’si ise bitki bazlı. Bu da yüzde 74 oranında karbon salınımını azaltıyor. Pak su kaynaklarını yüzde 80 oranında azalttığımızı düşününce atacağımız en ufak bir adım bile yarar sağlar.
UFAK ADIMLAR, BÜYÜK TESİRLER
Reese Witherspoon’un bence hepimizin içindeki, çaresizlikten ya da gereğince iyi insan olamadığımız için büyüyen gerilim topunun yavaş yavaş erimesini sağlayan bir paylaşımı var. Bilmiyorum, tahminen de ben buna inanmayı tercih etmiştim. “Hepimiz her an her şartta başarılı, melek üzere beşerler olamayız. Kimilerimiz plastik pipetleri kullanmayı bırakmakla başlayabilir, kimilerimiz tahminen yalnızca sokak hayvanlarına mama verebilir. Lakin kâfi ki bir şey yapın.” Her ne kadar asıl sorumluluğun bizi yönetenler ya da dev şirketlerde olduğuna inansam da ferdî olarak alacağımız gerçek kararlar vicdan rahatlatmanın ötesinde bir köşede sızlanmak yerine kendi yaşadığımız, nefes aldığımız alanı değiştirecektir.
Pekala neler yapabiliriz? “Dünyanın dört bir yanından beşerler, pratik çözümler üreterek çok geç olmadan evvel harekete geçiyor” yazıyor count-us-in.org sitesinde. Sitenin sloganı “Sevdiğiniz şeyleri koruyun.” Daha net olamazlar. Gaye yaşayan 1 milyar beşere ilham vererek karbon salınımını azaltmak. Tekrar soruyorum: Pekala ne yapabiliriz? Uçak kullanmayı azaltmakla başlayabiliriz. Hatırlarsanız sadece bu sebeple Greta dünyayı bir tren ve tekne ile dolaştı. Yeni bir araba satın almaya karar verdiğinizde elektrikli olanı seçebilirsiniz. Ya da külliyen dört tekeri, ikiyle takas edip pedal çevirin. Daha az kıyafet almayı deneyebilirsiniz. Mecmua lisanında konuşacak olursak vakitsiz kesimlerle dönemlik değil, ömürlük yatırımlar. Atmak yerine onarmayı tercih edin. Yemek atıklarını azaltmak, kombinin ayarını bir derece kısmak üzere zora sokmayacak tercihler de mümkün. Zerzevat ve meyveleri mevsiminde tüketmek, haftalık tükettiğiniz et oranını azaltmak sıhhatinizi da olumlu etkileyecektir.
Reese Witherspoon’un dediği üzere Count Us In de bunların ortasından hayat koşullarınıza en uygun olabilecek öneriyi seçmenizi söylüyor. Kendinize iki aylık bir deneme süresi verin. Ve her gün bunu not alın. Attenborough “A Life on Our Planet”ta önümüze seriyor gerçekliği. “Yaşamın dört milyar yıllık tarihinde beş kere kitlesel yok oluş yaşandı. En yakın olanı dinozorlar çağının sonunu getirmişti. Canlıların yüzde 75’i yok olunca hayat da kendini sıfırladı ve her şey yine başladı. Altıncı kitlesel yok oluş ise çoktan başladı. 2030’da Amazonlar yok olacak, yalnızca ağaçlar değil, bölgedeki tüm canlılar yok olacak. Kutuplarda buz kalmayacak. Isınma suratı artacak. 2040’ta sera gazı salımı çok süratli artacak. 2050’de mercan resifleri kalmayacak, okyanuslar asitle dolacak. Tahminen de balık kalmayacak. 2080’de topraklar tükenecek.”
Lakin önüne geçmek mümkün. Tahminen kendimizi, etrafımızdakileri “bencilliğe” davet etmek gerekiyor. Konutumuzu yaşanılabilir kılmazsak, nefes alacak bir alan kalmayacak.
Yazı: Aykun Taşdöner
Elle
